MAMLEKETTIK AQYL-ES CANA MAMLEKETTIK PARASAT

Erteñ - malekettik cana qoomduq işmer Turdaqun Usubalievdin 100 cyldyğy. Bul maqala Turdaqun Usubalieviçtin közü tirüüsündö 80 cyldyq maarakesine arnap cazylğan. Maqala “Zamandaş” žurnalyna çyqqanda Turdaqun Usubalieviç özü oqup, yraazyçylyğyn bilgizgen ele. Uşul maqalany sizderdin nazaryñyzdarğa sunuştajm.

---

Facebook posttun avtoru: Qanybek Imanaliev

Körünüktüü mamlekettik cana qoomduq işmer Turdaqun Usubalievdin

sajasij didaryna sürtümdör.

Aq taacyçan padyşa

Kimdir biröönü birinçi körgöndögü elesi kijin qança ubaqyt ötsö da oşol bojdon köz aldyña ajryqça tartyla bereeri anyq emespi.

1983-cyldyn janvar ajynda borbor şaarda «Qyrğyz ulutundağylardan askerdik ofiserlerdi dajardoo» bojunça respublikalyq keñeşme bolup, 7 – 8-qlassta myqty oquğan baldar delegat qatary kelip, aldyñqy qatarda oturğandyqtan birinçi sekretar T.Usubalievdi caqyndan körüp süjüngönübüzdü ajtpa. Ajryqça, qalypqa salyp casap qojğondoj quudaj appaq çaçy esimde qalyptyr.

Kijin 1986-cyly QMUnun studenti kezibizde Lenin kitepqanasynan çyğyp kelatyp Turdaqun Usubalieviçti coluqturduq. Adegende al kişi qantip ele kitepqanağa kelsin dep ojlodum. Biroq çaçynan taanydym. Myndaj appaq çaç uşundaj taramy (прическа) menen uşul ele kişide boluşu mümkün dedim. Syrtta qar mamparlap caap turğan. Al kişi şaşpaj qarapajym, qaadaluu basyğyna salyp, basqan sajyn qyrtyldap caş qar ün çyğaryp, biz qurstaşym ekööbüz artynan kelattyq, ce taanyşqanğa, ce aldyna ozup çyğyp uçuraşqanğa batyna albaj. Qantse da padyşalyq sür bar da. Caryqtyq kişi, çaç taramym buzulup qalat degenibi, baş kijimsiz kelgen eken. Quudaj çaçyna qar mamparlap caap catsa, timele uluu tooğo appaq qar caap catqandaj bizge bir keremet körünüp kelatty.

Andan beri neçen suular ağyp, qança cyldar öttü. Al insan menen kenen baarlaşyp süjlöşkön uçurlar boldu. Biroq bajağy padyşalyq parasaty üçün atajyn casalğan taacy symaq (корона) çaç taramy eç özgörbögön. Anysy toqtoo basyğyna, parasattuu boj-kelbetine qup caraşyp kelet. Syrtynan bir qarağan adamğa bul kişinin ömürü da dal uşul qalybynan cazbağan basyğyndaj bir qalypta ötkön tarizde. Tüpkülügündö andaj emes eken ğo…

Temirdej sajasij erk

Qyrğyz cergesinde eñ bijik syj bolso any adep myna uşu kişi kördü. Sebebi 25 cyl mamleket başynda, bijlik töründö bolbodubu. Teskerisinçe, egerde eñ oor sajasij zapqy bolso, anyn açuusun uşu kişi tartty. «T.Usubaliev» degen bijik çepti qorğoğon cooker syjaqtuu başyn sajyp qorğodu. El aldynda aq ekenin dalildedi. Çökpödü. Bökpödü. A bolboso ce akimdik, ce ministrlik qyzmattan ele tüşüp qalsa infarqt bolup, ce qan basymy kötörülüp, keede içip, çünçüp ketken er-azamattarybyz dele kezdeşe qalyp cürböjbü. A bizdin qaarman taqtan ketse da, baqtan ketpeptir.

Bolboso al qyzmattan ketkende, ne degen ğana künöölör qojulbady, atügül ülkön qylmyşker qatary qaralbady… Maselen, Sultan Ibraimovdu, B. Muratalievdi M.Qoñurbaevdi öltürtköngö şektüü! Ecesine mamlekettin esebinen üj salyp bergen! Aq-Suuda villasy bar! Tuulğan ceri Qoçqordu ajlanta 11 qm asfalt col salğan c.b.u.s.

Qommunisttik partijanyn mañqurtçuluğu uşuğa cetip qalğan eken, cetekçini: «Nege coldu buzdu, ce çala saldyñ, ce colğo degen aqçany cep aldyñ» – dep künöölösö bolot. Al emi Kremlden kelgen partdesanttar: «Emne üçün T.Usubaliev Frunze – Bystrovqa dañğyr colun salat» – dep ajyptaşpadyby. «Emne üçün Frunzede Alamüdün, Oş, Orto-Saj bazaryn qurat» – dep künöölöşpödübü. Munusu da mejli ele, oşondoğu partijalyq cetekçiliktin bujruğu menen T.Usubalievdin cazğan kitepteri kitepqanalardan çoğultulup alynyp, A.Gitlerdin kitebin örttögöndöj otqo salyşpadyby! Myna oşonun keesi özü ele keçee tarbijalap östürgön qadrlar boluçu. Özüñ baqqan küçügüñ çoñojup it bolğondo özüñdü qapsa qandaj caman! Sajasij çyqqynçylyq cana eki cüzdüülük, eñ naadandyq emne ekenin kördü. Öz qylğan iş öz başyna muş boldu. Adam bolğon soñ anyn da cürögü mycyqqan çyğar. Synaldy, biroq synbady. Çyjryqty, biroq çyjraldy. Sebebi bul insandy qorğoj turğan cerde – aqyjqattyq, Köktö – Qudajy bar ekenine işendi.

Birinçi uluttuq dolboor

Qambar-Ata–2 GESinin quruluş işteri tasmağa tüşürülgön «Birinçi uluttuq dolboor» attuu reklama kününö coq degende 5 – 6 ireet körsötülgönü menen myndan carym qylym ilgeri ele çynyğy birinçi uluttuq dolboor T.Usubaliev tarabynan baştalyp, Toqtoğul suu saqtağyçy, Toqtoğul GESi cana qasqady qurulğanyn qyrğyzij es-tutum ali unuta elek çyğar.

Azyr narqy ekonomikalyq suverendüülükkö tete bolup qalğan Toqtoğul qurulat bele ce qurulbajt bele, eger T.Usubalievdin çeçkindüülük pozisijasyn anyqtağan mynabu oquja bolboso. Bul oqujany oşondoğu rajondun birinçi qatçysy, marqum Maten Sydyqov ajtyp bergen ele.

… Toqtoğulda suu saqtağyç qurulmaq bolup, ajyldar too etegine köçürülüp baştajt. Aqsaqaldar emi ata-tegibiz, mürzölör suu astynda qalmaq bele dep sööktördü da köçürüp baştajt. Oşondo aqyl-eske ança syja berbegen, bir şumduqtuu oquja baştalat. Kömülgönünö bir qança cyl bolso da, keçee ele cerge qojulğansyp et-terisi söögünön acyrabağan öspürümdün tulqu boju tabylat. El yzy-çuu çyğat. Alaj-dülöj tüşöt. «Arbaqtardy ordunan qozğop, uşundaj bolup oturat, ata-babanyn naalatyna qaldyq. Bul cerden emi köçpöjbüz» – dep, Toqtoğul dolbooru qorqunuçqa duuşar bolot. Cergiliktüü qalq rajonduq cetekçilikti da uqpaj yzy-çuu ulam yrbağanda T.Usubalievge qabar cetip, al kişi özü kelip el menen coluğat. Baaryna ilimdin da, partijanyn da, qyrğyzdyn tili menen da süjlöşüp, eldi tynçtandyryp, ynanymduu dalilderdi ajtyp, daanyşmandyğyn dalildep qajtqan eken. Bolboso, bügün düjnölük deñgeeldegi gidroelektrostansijalardyn biri bolğon Toqtoğul GESinin quruluşu kümön bolup qalar ele.

Köp ubaqyttan beri ele ekonomikalyq reformalar cönündö söz bolup, anyn alğylyqtuu (prioritettüü) bağyttary tuuraluu ajtylyp kelet. Ölköbüzdün özöktüü tarmaqtary ötkön qylymdyn 70-cyldary ele T.Usubaliev tarabynan negizdüü anyqtalğandyğyn mojnubuzğa alğanybyz ijgi. Al bağyttar qajsylar? Eñ iride – energetika, too-ken öndürüşü, turizm, tekstil önör cajy cana ağrardyq tarmaq.

Emi mintip caryğybyz qançalyq köbüröök öçkön sajyn T.Usubaliev energetika tarmağy üçün ubağynda oşonçoluq opol toodoj iş qylğanyn añdap turubuz.

Azyrqy sajasatçylardyn majdaçyldyğy ulam arbynyraaq bilingen sajyn Turdaqun Usubalievdin baraanduu qaraany oşonço ulam qabelteñ körünüüdö.

Ce bolboso 1990-cyldan beri ele krizis üstündö kelatabyz. A emne üçün T.Usubaliev cetektegen 25 cyl içinde eç qandaj krizis bolğon emes. Ce bu kişi aqcoltoj, ajryqça colduu bolğonbu? Balkim, al insandy oşo doordo cetekçi qylyp alğan Qyrğyz SSRi colduu bolğonbu?

Sosialisttik renessans

Qyrğyz ömüründö eki door özgöçö ekenin salyştyrğym kelet. Birinçisi, Uluu qyrğyz qağanaty. Düjnönün bir burçun düñgürötüp, oşol doordoğu eñ myqty qural cabdyq menen quraldanğan cookerleri ele cüz miñge cetip, Azija çölkömü qyrğyz dübürtün uqqanda cürögü düküldöp turğan zaman. Qyrğyzdyn kelkeli kelgen zaman. Ekinçisi, ooba, din cana adam erkindigi coq bolso da, ceke mençik uquğu çektelse da toluq qanduu suverendüü bolboğon menen mamleketibizdin ekonomikalyq bazasy cana infrastruqturasy tüptölgön mezgil. Bul 1960 – 85-cyldarğa tuura kelet. Ne degen iri öndürüştör, ilimij-ağartuu, madanij, salamattyqty saqtoo mekemeleri, bajlanyş tüjündörü, coldor, elektr linijalary salynyp, batyş-çyğyş ölkölörünön kem qalbağan incenerdik qadrlar ösüp cetildi. Cylyna öndürüş kölömünün ösüşü 6 – 7 pajyz bolğon Tüştük Qorejany azyr «ekonomikalyq keremet» qatary ajtyp kelişüüdö.

Turdaqun Usubalieviç respublikany cetektegen 25 cyl içinde eñ tömönkü ösüş 4,2 pajyzdy, al emi eñ coğorqu ösüş 8,5 pajyzdy tüzgön. A bul «çudo» emespi?.. Elüüdön aşyq ölkögö özünün ¬¬öndürüş produqsijasyn eksporttop, cigerdüü (dinamikaluu) önükq¬ön ölkögö ajlantyp, al turğaj egindin ar gektarğa alğan tüşümü 27 sentnerge cetip, Orusijany, Qazaqstandy artta qaltyryp, SSSR içinde birinçi orunğa çyqqanyn taryhybyz bügün tana albajt ğo.

Ce baş qalaany alaly. 60-cyldarğa çejin Frunze şaary tüştügü temir colğo arañ cetken, tündügü BÇQ menen çektelgen azyrqy rajborbordon ança ajyrmalana berbegen qalaa bolğonun uluu muundar eskerip kelet. Künü bügün da Bişkek şaarynyn acaryn açyp turğan imarattardyn demilgeçisi da, arhitektoru da, proraby da T.Usubaliev emej kim ele? Al qajsy imarattar: Orto Azijadağy calğyz Qardiologija borboru, Politehnikalyq, Medisina institutu, Ilimder aqademijasy, Ğumanitardyq, Qyrğyz-Slavän universiteti, «Uçqun» aqsionerdik qoomu, Profsojuzdar imaraty, Mamlekettik arhiv, Tyşqy işter, Qorğoo, Qoopsuzduq cana içki işter ministrligi, avtovoqzal, QTR, büt kiçirajondor, Manas, Almaty, Çüj, Bajtik prospektileri, «Ysyq-Köl», «Dostuq» mejmanqalary, «Ala-Arça» rezidensijasy, Borborduq kitepqana, dramteatr, filarmonija, körköm muzej, «Rossija», «Manas» kinoteatrlary, Sport sarajy, Ala-Too, Ceñiş ajanttary, «Ajçürök» sooda borboru, «Manas» aeroportu c.b.d.u.s.

Unikalduu squlpturalary cana caşyl baq-daraqtary menen künü bügün da Bişkek qalaasy Orto Azijada qooz şaarlardyn biri bolup eseptelet.

Bijlik kimdir biröö üçün – uqmuştaj qumar, a biröögö baş ajlantqan – bijiktik, dağy biröögö bajlyq toptoo üçün berilgen instrument bolso, al emi T.Usubaliev üçün öz cöndömün körsötüp, eline opol-toodoj qyzmat qyluu üçün bir berilgen ele taryhyj şans boluçu. Al mümkünçülüktü ötö sarañdyq menen pajdalandy.

S.Cigitovdon bir şiñgil

Qantip ele 25 cyl içinde T.Usubaliev bir cañylbaj qojbosun, bu kişi dele pende emespi degen oj ketet. Uşuğa bajlanyştuu marqum Salican akenin bir tamaşasy eske tüşöt. Belgilüü qoomduq işmer Işenbaj Abdrazaqovdun 60 cyldyq maarakesinde S.Cigitov tamada bolup eldin boorun ezip, anan T.Usubalievge söz bereerde myndaj dedi: «Azyr tükünçö bij, balança baatyr dep atabyz, alar aşyp ketse bir uruu ce bir örööndün baatyry bolğon. Myna çynyğy baatyr bu – T.Usubaliev. Ezeli birikpegen qyrğyzdy uşu kişi biriktirip, 25 cyl boju «qyñq» ettirbej başqaryp turdu. Biroq bu kişiden da kemçilik ketti. Maselen, Turdaqun Usubalieviç qyzmattan keteeri menen özü östürgön qadrlardyn baary satyp ketti. Özünö qarşy çyğyşty. Oşondo calğyz men T.Usubalievdi qorğop gezitke cazdym. Oşol maqalamdy körüp alyp aqsaqal «Attiginiñ, uşu balany uçurunda qyzmatqa kötörüp qojsom bolmoq eken dep öküngön çyğar…» degende el qyraan-qatqy küldü.

Sajasatçy iride sözünön, keede pozisijasynan, ajryqça alqymynan cañylat. Qyzmattan keteeri menen qyltaq izdegen kremldik «desantura» cana kijin cergiliktüü «agentura» menen birigip T.Usubalievdin işmerdiginen eç kine taap, atyna köö caba alyşpady. Bul anyn sajasij opponentterinin alsyzdyğy emes, teskerisinçe T.Usubalievdin küçtüülügü cana elinin astynda abijirinin taza ekendigi boluçu. Balkim, bul insandyn işmerdiginde dele majda-çüjdö müçülüştüktör bolğon çyğar. Biroq mamlekettin qyzyqçylyğyna tuura kelbegen qajsy bir kemçiligi doqument ce dalil türündö bolso emdigiçe taap çyğyşary ajgine emespi.

Albette, «qommunisttik moral» uçurunda büt ele mamlekettik qyzmatkerler taza iştegen degender çyğar. Andaj bolso, alys ketpej Özbekstandağy «adylovçular», ce «pahta mafijasy», ce tigi Azerbajcanda (M.Voslenskijdin «Nomenqlatura» kitebin qarañyz, M. 281-bet) rajqomdun 1-sekretarynyn ordu 200 000 rubl (ce 800 000 dollar) turğany ajnyğys çyndyq ğo. Bizdin qarman myndajdan oolaq bolğon.

Antkeni al mamlekettik ğana qyzyqçylyqty tuu tutup dünüjökorluq oorusuna azğyrylğan emes. Aq süjlöp, adilet bijlik cürgüzüp, adal cürüü ar kimdin qolunan kele berbejt. Bul Usubalievdin eñ zor köönörbös qapitaly.

T.Usubaliev – № 1 publisist

Myndan 7 – 8 cyl murun žurnalistika adistigine bilim alyp catqan studentter menen coluğuşup qalsam: «Siz Qyrğyzstanda №1 publisist dep kimdi eseptejsiz?» – dep suroo menen qajrylyşty. Men: «Turdaqun Usubaliev, işenbeseñer al cazyp çyğarğan 4 tomduğun baraqtap çyqsañar» – dep coop berdim.

Antkeni a kişi tacryjbaluu dasyqqan žurnalist qatary (uçurunda «Sovettik Qyrğyzstan» gezitinin baş redaqtoru bolup iştebedi bele) ar bir maqalasynda sözgö, kötörülgön problemağa, logikalyq yraattuu oj cügürtüügö, statistikalyq maalymattarğa ötö dyqat, etijat mamile qylyp kelet.

Sajasij opponentteri ağa qançalyq köö capqanğa araket qylyp, adamdyq arietine şek keltirse da T.Usubaliev emosijağa aldyryp aşepke sözdü qoldonbojt, biröönü mazaqtooğo col berbejt, atügül maqal-laqapty da öz cönü menen pajdalanat. Stilistikasy, ütürü, çekiti da öz ordunda.

Eñ negizgisi žurnalistikadağy majda-çüjdö maselege aralaşpajt. Cazylğan oj-pikirleri omoqtuu cana masştabduu. Keede mamlekettik deñgeelde çeçim qabyl aluunu talap qylat. Maselen, qajsy bir cyly Qyrğyzstanda qyzylça östürüünü qajra candandyruu temasyndağy maqalasy gezit betinde caryq körgön soñ, al problemany Ökmöt öz keñeşmesinde qarap, atajyn toqtom qabyl alğan.

Bul syjaqtuu aqtualduu ondoğon statjalaryn ajta ketse bolor ele. Ooba, mynça köp maselelerdi çeçip, köp quruluştardy quruuğa cetişüünün negizgi sebebi: «Bu kişi bijlikte 25 cyl uzaq turğan» – dep ajtqandar da bolor. Anda Orto Azija mamleketterinde kim qança cyl bijlikte turğanyna köz cügürtölü. Dinmuhamed Qunaev (Qazaq SSRi) – 1960 – 1986, Muhamednazar Ğapurov (Türkmönstan) 1961 – 1982, Şaraf Raşidov (Özbekstan) 1959 – 1983, Capar Rasulov (Tacikstan) 1951 – 1982.

Alar dele Qyrğyzstandyn birinçi sekretarynan aşsa aşyp, biroq uzaqtyğy cağynan kem işteşpeptir. Biroq D.Qunaevdi ajtpağanda baary teñ T.Usubaliev syjaqtuu öz curtu üçün baraanduu iz qaltyra alyştyby? Oşondoj syj-dañazany körüünü tağdyr bujurdubu?

Majramdalbaj qalğan maarake

1999-cyly T.Usubalievdin 80 cyldyğyn belgilöö bojunça mamlekettik deñgeelde qomissija tüzülüp, dajardyqtar körülüp catqan ele…

Anan bir künü ele aqsaqal öz maarakesin belgilöödön baş tartty. «Menin qyrğyz elim başyna iş tüşüp, Batkende dinij ekstremistter toptoru bizdin cookerlerdin ömürün qyjyp, bir qançasy ali barymtada catsa men qantip toj qylmaq elem» degen maanide özünün qabyl alğan çeçimin tastyqtady. Ceñil, üstürtön qabyl alğan kişige bul piar-qompanija syjaqtuu qabyl alynyşy mümkün ele. A tüpkülügündö öz ömürün elinin ömürünön ajryp qaraj albağan, naqta kemenger insan ğana uşundaj qadamğa bara almaq.

Biroq bul oqujadan eki ajdan soñ Ysyq-Köldün Qara-Oj ajylynyn eteginde qadimki ata-tegi Qalyğul olujağa acajyp estelik ornotulup, andağy alty oblus elden aqsaqaldar kelip, musulman parzy menen quran oqutuldu. «El oozunda elek coq» degendej, bir ajyldyq aqsaqal ajtmaqçy, birinçi sekretar kezinde ele T.Usubaliev uşul cerden tündösü ötköndö quran oqutup, bata qylyp ötçü eken.

Ajtmaqçy, Usubaly aqsaqal uulu Turdaqun qyzmatta kezinde bir attuu-baştuu adamdan balasy qandaj iştep catqandyğy tuuraluu surap qalat. A kişi bolso: «Uuluñuz myqty iştep atat, el qoldop atat, qommunisttik partija qoldop atat» – dep maqtap coop berse, anda qylym caşağan 1-qatçynyn atasy: «Ooba, bijlikte tursa eli qoldojt da, qantip qoldoboj qojsun. Eñ obolu arbaqtar qoldoj cürsö boldu, arbaqtardy unutpaj cürgülö» – dep nasyjat kebin ajtqan imiş.

Sovet mezgilinde ofisialduu maalymat bulaqtarynan başqa eldik «internet» oşondo ele işteçü emes bele. Ikajalar, legendalar, yrlar ajtylçu. Biz mektepte oqup cürgöndö myndaj bir legenda tarqağan, ajtor, qalp-çynyn kim bilsin. Turdaqun Usubaliev çet elden kelgen delegasija menen Narynğa baratsa atasy ötö cupunu kijinip, eşek minip col ceeginde ketip baratyptyr dejt. Delegasijanyn közünçö maşinany toqtotup uçuraşqandan ujalğanby, taanymaqsanğa salyp ötüp kete berişet. Biroq uulunun «Çajqa» maşinesin cazbaj taanyğan atasy mintip ajtqan imiş:

«Eşek minip epeñdep,

Men da ötörmün düjnödön.

Çajqa minip çalqalap,

Çoñdor da ötör düjnödön».

Ooba, düjnödön kimder kelip, kimder ötpöjt. Biroq ata üçün ömürün eline arnağan uuldu tarbijalap östürüü ülkön yrysqy emespi. Bir kelgen ömürdö öz eliñe ölbös-öçpös qyzmat qylyp, andan qanağat aluu qandaj baqyt!

«Mamlekettik» degen emne?

2200 cyl ilgeri «qyrğyz» etnosu köz caryp, Barsbektin tuşunda VII qylymdyn başynda bir küjüp-canyp, VIII – IX qylymdarda «Uluu qyrğyz qağanaty» doorunda güldöp-ösüp, anan 1508-cyly Tağaj bijdi (Muhammed Qyrğyz) bij kötörülgöndö bir köröñgönü cañyrtyp, kijin sovet bijligi kezinde sivilizasija ağymynda önügüp, 1991-cyly ğana erkin mamleket bolğon Qyrğyz ölkösünün keleçekke alparçu uluttuq colun ali bügün da tappaj cürgöndöjbüz.

Mamlekettüülük, bul cön ğana qalqtyn sany, territorijasy, uquqtuq negizi, çek arasy, myjzamduu bijligi menen çektelbesten, al eñ iride intellektualdyq cana ekonomikalyq qategorija ekenin emi añdap oturğandajbyz. Degen menen mamlekettin qudureti neft, ğaz, altyn syjaqtuu çulu bajlyq menen emes, obolu aqyl-es, añ-sezim tüşünügü menen ölçönsö kerek. Bolboso, qança bajlyğy turup qudaj surap kün körgön eçe mamleketter bar (maselen, Afrika ölkölöründö). Ce teskerisinçe caratylyş bajlyğy coq turup güldöp öskön ölkölör bar. Maselen, Izrail, Finländija ce Singapur… Demek mamleket qudureti birinçi kezekte uluttun añ-sezimi, aqyl-esi, yntymağy, ruhu, namysyna bajlanyştuu bolso kerek ğo.

Andaj bolso mamlekettik aqyl-es degen emne? Al qantip caralat? Qan menenbi ce bilim menenbi?

Mamleketçil (ğosudarstvennik), mamlekettik pozisija, mamlekettik qyzyqçylyq degen tüşünüktör biz üçün prioritetpi? Bolso, kimdin misalynda?

Bizde mamlekettik ideal barby? Bolso qana?

Mamlekettik parasat (solidnost) cana mamlekettik coopkerçilik, ynsap bizge münözdüübü? Mamlekettik tilekteştikçi?

Sajasatçylarybyz abdan köp. Kimisi mamlekettik işmer? Işkerler köp, a işmerler qajda?

Alardyn baarynda ele mamlekettik deñgeel ce mamlekettik tacryjba, mamlekettik bedel barby?

Mamleketibizdi qantip saqtap qala alabyz?

Degi uşul syjaqtuu oj tüjşöltkön coopsuz suroolor arbyn. Buğa kim taq coop beret alat?

Albette, ötölgölüü öz ömürünün misalynda bul suroolorğo eñ tatyqtuu cooptu curt aqsaqaly Turdaqun Usubalieviç bere alary şeksiz. Demek, al kişinin ali ajtylalek kemenger ojloru arbyn.

A biz bolso ali da bolso mamlekettüülük üçün synaqtan ötüp catqandajbyz.

ÖMÜR – KÜRÖŞ

Ömür – küröş. Törölgöndön ömürdün soñqu köz irmemine dejre. Qas-qas basyp, butqa turuu, caqşy oquu, kesip tandoo, myqty iştöö üçün küröş. Keleçek üçün, tosqoolduqtu ceñüü üçün, ataandaşyña ceñdirböö üçün küröş. Namys üçün küröş. Tatyqtuu caşoo üçün küröş. Ce otun, tezek cyjyp, qyştan esen çyğuu üçün küröş. Cana dağy soñuna dejre bütpögön küröş. Cumuşçu kün adatta segiz saat bolso, al emi ömürün eline arnağan mamlekettik işmer üçün küröş kününö 24 saat boju ulantylat. Turdaqun Usubalieviç bolso uşu 90 cyldyq ömürünün deerlik 60 cyly mamlekettik işmer qatary küröştö kelatat. Çaalyqpaj, çalynbaj, çarçabaj, çañqabaj. Turdaqun aqsaqal 90 caş torqoluu quraqta oşol küröştün baaryn «9:0» esebinde utqan Uluu Qaarman syjaqtanat. Myndaj cemiştüü tağdyrğa ar kim ele egeder bolo berbejt. Balkim, cüz miñdin biri, a mümkün, beş million adamdyn biri ğana… Emi bir «top» kirgizse ele esep «10:0» bolmoqçu. Myndaj uluu utuştun küjörmandary oğole köp çyğar… Ilgeri ümüt menen anda 2019-cyldyn küzün kütö turaly, içibizden tilek qylyp.

Uluu Çerçillden: «Sajasatçy menen mamlekettik işmer emnesinen ajyrmalanat?» – dep surasa: «Sajasatçy kijinki şajloonu ojlojt, al emi mamlekettik işmer kijinki muundun caşoosun ojlojt» – dep coop bergen eken. T.Usubaliev aqsaqal azyr da Qyrğyzstandyn keleçegine bajlanyştuu tümön ojlor menen tüjşölüp kelet. Antkeni al çalağajym sajasatçy emes, tubasa mamlekettik işmer.

P.S. Uşul maqalany cazyp catqanymda sajasatqa aralaşpağan, biroq çuquğandaj söz tapqan bir bajke kelip qaldy. T.Usubaliev tuuraluu maqala cazyp catqanymdy ajtsam, qoşumçalap qojçu dejt. «Bu kişi 25 cyl içinde bajqabaj ele köp zavod-fabrikalardy, bazar-sazarlardy, dükön-pükön, saraj-parajlardy qurdurup salğan eken, cyjyrma cyldan beri mençikteştirip, talap-tonop tügötö albaj qojduq» – dejt.

«Zamandaş» žurnaly, 2009-cyl.

Bul maqala myndan bir top cyl ilgeri Turdaqun Usubalieviçtin 90 cyldyğyna arnalyp cazyldy ele. Andan beri 95 cyldyğy boldu. Murdağy cyly qyş ajynda uçuraşyp qojolu dep üjünö barsaq, üjü ança cylybaj, üjünün içinde da paltosun kijip alyp cürgön eken. Kelininin ajtymyna qarağananda, 12 miñ som pensija alyp, üjdün svetin tölögöngö beret eken. Aqsaqalğa «Emi Sizge Coğorqu Keñeştin toqtomu menen pensijañyzdy coğorulatyp bereli» – desek, başyn çajqap, maqul emestigin bildirdi. Andan kijin: «Anda aty berile elek kitepqanalardyn birine Sizdin atyñyzdy bereli dedik elek, özüñüzdön uruqsat alaly dedik» – desek, ağa da maqul bolbodu. «Anan azyr emne qylyp catasyz?» – desem, 25 cyl Birinçi sekretar bolup turğanda beş ğana çet ölkögö – Italija, Monğolija, murdağy SSSRdin quramyna kirgen ölkölörgö barğan eken, oşol tuuraluu kitep cazyp catam dedi ele… Oşol boldu aqyrqy coluqqanybyz.

Anan bügün tañğa cuuq suuq qabar uqtuq: «Qylym caşap, çejrek qylym başqarğan qadimki Qalyğul bajdyn urpağy Turdaqun Usubalieviç qajtyş boldu» – dep.

Catqan ceri cajluu, topurağy torqo bolsun.

Any menen qoşo özünçö bir door ketti bejm.

---

Maqalanyn tüpnusqasy: Эртең - малекеттик жана коомдук ишмер Турдакун Усубалиевдин 100 жылдыгы.