Fin keremeti 2.0: Fin mektebindegi ijgiliktüü reformalardan düjnö emneni üjrönö alat?
Обновлено: 9 дек. 2019 г.
Bilim berüü sajasaty bojunça el aralyq ekspert Pasi Salhberg'din “Fin keremeti 2.0: Fin mektebindegi reformalardan düjnö emneni üjrönö alat?” (anglisçesi “Finnish Lessons 2.0: What Can the World Learn from Educational Change in Finland?”) atalyşyndağy kiteptin qyrğyzçasy bügün, 1-nojabrda caryq kördü. Nazaryñyzdarğa kiteptin qyrğyzçasyna Nazarbaev universitetinin professoru Düjşön Şamatovdun baş sözü sunulmaqçy.
Avtor: Орозгүл Арстанова
Bul kitep Pasi Sahlberg attuu Finländijalyq bilim berüü adisi tarabynan cazylğan. Düjnö dürbüsündö turğan PISA (Oquuçulardy baaloonun el aralyq proğrammasy, anglisçesi Programme for International Student Assessment) synağynda sap başyna çyqqan fin bilim berüü sistemasynyn ijgilik syrlary emnede? Başqa ölkölör qandaj sabaqtardy ala alyşat? Bul kitepte uşul syjaqtuu cüjölüü suroolorğo coop taba alasyz. Biroq oñoj cana ceñilcelpi cooptordun orduna Finländijanyn tüp özgöçölögün cana elinin aldyğa umtuluuçu duhun taldap sunuş qylynat. Bul kiteptin anğlisçeden qyrğyzçağa qotoruluşu maanilüü cana qubanyçtuu saamalyq. Sebebi uçurda anğlis cana başqa düjnö tilderinde bilim berüü caatynda köptögön myqty kitepter cana ilimij maqalalar cazylyp kelüüdö. Tilekke qarşy, alardyn köpçülügü qyrğyz tildüü zamandaştarybyzğa cetpej catat. Andyqtan bul kitepti zamandaştarybyzğa qyrğyz tilinde tartuulooğo belsengen kesipteşterim Baqytbek Abdullaevge cana Elmira Abcaparovağa tereñ yraazylyq bildiremin. Bul kitep ölköbüzdögü bilim berüü sistemasyn sapattyq caqtan caqşyrtuuda sözsüz öz ordun tabat degen aruu tilektemin. Kitep beş bölüktön turat. Finländijanyn bilim berüü sistemasy, bilim berüü sajasatynyn ötmüşü, bilim berüü tarmağyndağy adister cana bilim berüü sapatyn caqşyrtuu bojunça başqa ölkölörgö ülgü bolo turğan işteri Finländijanyn özünön çyqqan adistin köz qaraşy menen açyq berilgen. Pasi Salhberg uzaq cyldar boju bilim berüü tarmağynda iştep kelatqan, fin bilim berüü sistemasynyn içki syrlaryn caqşy tüşüngön, bilgen adam. Al kişi menen el aralyq qonferensijalarda coluğup,anyn el aralyq bilim berüü sistemasyn myqty özdöştürgön adis ekenin bajqadym. Finländijanyn bilim berüü sistemasy qaçantan beri belgilüü bolo baştady? 2000-cylğa çejin adisterdin köpçülügü bul mamlekettin bilim berüü sistemasyna köñül buruşqan emes ele. Qysqa ubaqyttyn içinde ele alardyn bilim berüü sistemasyna qyzyğuunun ösköndügünün negizgi sebepterine P.Salhberg kenen toqtolğon. Finländijanyn atyn çyğarğan, başqa mamleketterge ülgü qylğan PISA synağy 15 caşar oquuçular arasynda ar üç cylda ötkörülüüçü bilim synağy. Munu Ekonomikalyq qyzmattaştyq cana önügüü ujumu (OECD) iştep çyqqan, ağa qaalağan ölkölör yqtyjarduu türdö qatyşat. Bul synaq dyqat iştelip çyqqan cana ağa qatyşqan iri cana çaqan mamleketterdin bilim berüü sistemasynyn qandaj abalda ekenin anyqtap beret.
Birinçi colu Finländija oquuçularynyn eñ myqty körsötküçü başqa mamleketterdin öküldörü menen qoşo finderdin özdörünö da tañ qalyştuu boldu. Synaqqa qatyşqan mamleketterdin arasynan zamatta eñ aldyñqy orunğa ee boluşu düjnö köñülün burğan oquja bolup qaldy. Az ubaqyt içinde düjnönün ar tarabynan Finländija keremetinin syryn üjrönöbüz degen bilim berüü turizmi baştalyp, qança degen delegasija birinin artynan biri Finländijağa kele baştady. Azyrqy kündö bul synaq köp ölkölör üçün maanilüü körsötküç bolup qaldy. Synaqqa qatyşqan ölkölör öz natyjcalaryn taldooğo alyşyp, bilim berüü sistemasyn caqşyrtuuğa araket qylyşat. Adister ar qandaj deñgeeldegi talquulardy ötköröt, analitikalyq maqalalar cazylat. Bilim berüü sistemasynyn qajsy tarmağy reformağa muqtac ekenin anyqtaşat. Bul synaq tuuraluu köptögön ilimpozdor izildöö cürgüzgön cana anyn natyjcasynda bilim berüü tarmağynda reformalar işke aşqan. Misaly, M. Karli degen ilimpoz synaqtyn negizinde Norvegijanyn özünün oquu sistemasyna reforma cürgüzüünü anyqtağan. Al emi L. Figazollonun iliktöölörü Fransijadağy cana Germanijadağy reformalar PISA cyjyntyqtaryna tajanyp catqandyğyn körgözdü. Oşentip, köptögön ölkölör PISA cyjyntyqtaryn taldap, öz bilim berüü sistemasyn caqşyrtuuğa alğylyqtuu qadam taştoodo. Bizdin qyrğyzstandyq oquuçular bul synaqqa eki iret: 2006 cana 2009-cyly qatyşqan. Tilekke qarşy, eki colu teñ qyrğyz oquuçularynyn natyjcasy qanattandyraarlyq bolğon coq. Eñ aqyrqy orundu eeledik. Biroq oşol synaqqa qatyşqandan qandaj sabaq aldyq, qandaj pajda alyp keldi? Bul cönündö oluttuu iliktöölör deerlik coqqo ese. Albette, aqyrqy orundu eelöö qoomçuluqta ar qandaj pikirler caratty. Ajrymdar bizdin bilim berüü sistemabyz önükkön ölkölördün deñgeeline teñ kele albajt dep ajtyşty. Antkeni cumşalğan resurstar, şarttar ortosunda çoñ ajyrma bar degen arğumentti qarmanyşat. Ekinçileri bolso, bizde sovet mezgilinen beri qalyptanğan küçtüü bilim berüü sistemabyz bar. Azyrqyğa çejin bizdin oquuçularybyz düjnölük olimpiadalarda aldyñqy orundarğa ee bolup kele catpajby degen sunuştaryn ajtyp, PISA cyjyntyğy menen maqul emestigin da bildirişti. Oşol ele mezgilde biz küçtüü mektepteribizdi tandap alyp qatyştyraly, alardyn natyjcalary önükkön ölkölördön kem bolbojt degen pikirdi qarmanğandar da coq emes. Qyrğyz oquuçulary naçar körsötküçkö ee bolğondo, bizdin bilim berüü cetekçileribiz da, köpçülük bilim berüü turistterine oqşop, Finländijağa uçup baryşty. Emne üjrönsök bolot dep, alardyn bilim berüü sistemasy menen caqyndan taanyşyp qajtyşty. Qyzyq ceri Pasi Sahlbergdin kitebinde oşondoj turistterdin kelip ketişinin pajdasy cönündö da keñiri söz qozğolot. Fin bilim berüü sistemasyn tüşünüü üçün uşul kitepti üñülüp oquu sunuştalat. Tacryjbany qurulaj köçürüp, ijgilikke cetişüü mümkün emestigi bajandalat.
Kitepte basa belgilengen Finländijadağy özgöçölüktör tömönkülör. Birinçiden, Finländijalyq ar qandaj sajasij ce başqa köz qaraştardağy carandardyn cana toptordun eñ negizgi maselesi bolğon ölkönün baqubattuuluğu, keleçekte Finländijanyn küçtüü mamleket bolup öz carandarynyn baqtyluu cana baqubat ömür sürüp caşoosu üçün bir pikirge kelip, birige aluusu. Öz ara pikir kelişpegen taraptar da fin caştary sapattuu bilim alyşy kerek degen ojdo eç talaşpaj çoğuu araket qyla bilüüsü. Ekinçisi, finder syrtqy qorqunuçtar menen qataal caratylyş şartynda taqşalyp, öz küçünö ğana tajanyp, ruhanij caqtan bekem immunitetke ee bolğondo alğa cylaryna işenişken. Dağy bir özgöçölük, Finländijada bilim tarmağynda eñ qubattuu qyjmyldatqyç küç – bul muğalim ekendigi abdan caqşy bajandalyp cazylğan. Küçtüü muğalim – küçtüü bilim berüünün özögü. Coğoru caqtyn körgözmösü menen çektelip iştegenden körö çyğarmaçylyq erkindikte iştegen kesipköj muğalimder ğana sapattuu bilim bereri bul kitepte caqşy cazylğan. Anan dağy, finderdin qalys, adilet cana baaryna teñ bolğon bilim berüünü quruuğa umtuluusu. Misaly, alardyn şaar menen ajyl mektepterinin ortosunda bilim sapaty cağynan çoñ acyrym bajqalbajt. Borbor qalaa cana eñ alysqy ajyldağy mektep ortosunda ajyrma ötö az boluşu – Finländijanyn eñ çoñ cetişkendigi. Bul cağynan Finländija AQŞ, Uluu Britanija ce Rossijağa oqşoğon iri ölkölörgö da ülgü bolo alat. Salyştyryp ketsek, 2006-cyly ötkön PISA synağyndağy taq ilimderdin misalyn ala turğan bolsoq, Bişkek şaarynyn oquuçularynyn orto bally 430 bolso, al emi ajyl cerdegi oquuçulardyn bally 300 bolğon. Ortodoğu ajyrma 130 ball. Munun cyjyntyğy: Bişkek şaary menen ajyl cergesinde oquğan oquuçulardyn biliminin ortosunda çoñ acyrym bar. Demek, bul Bişkekte oquğan oquuçunun sapattuuraaq bilim aluuğa mümkünçülügü bar degenden, al emi ajyl cerinde bilim berüü sapaty caqşy emes ekeninen qabar beret. Ölköbüzdün keleçegi cönündö ojlonğon ar bir caranybyz uşundaj nerselerge köñül burup, ölköbüzdün qoopsuz cana qalys bolup özgörüüsünö salym qoşuşu kerek. Uşul syjaqtuu taldoolordu adister qoomçuluqqa tüşündürüp, maseleni çeçüü coldorun sunuştaşy kerek. Bul bağytta qoomubuz kesipköj sunuştarğa muqtac. Azyrqy kündö Qyrğyz Respublikasy PISA synağyna 2024-cyly qatyşa turğany bolcoldonuuda. Bul synaqqa cön ele qatyşuu maqsat bolboston, synaqtyn cyjyntyqtaryna iliktöö casalyp, bilim berüü sapatyn oñdooğo sistemaluu türdö oluttuu qadamdardy taştaş kerek. Synaqtyn cyjyntyğy qandaj bolbosun, biz bilim berüü sistemabyzğa realduu qarap, myqty körsötküçtörgö cetişken ölkölördün tacryjbasyn eske aluu menen reformalyq araketterdi sistemaluu cana turuqtuu cürgüzüübüz zaryl.
Bul kitep düjnönün aldyñqy sabynda turğan Finländijanyn bilim berüü tacryjbasyn dağy caqyndan taanuuğa, özübüzdü taldooğo cardamçy bolot degen ümüttömün. Eñ negizgisi, Finländijadan PISA bojunça aldyñqy orunğa çyqqandy emes, öz carandaryna qamqor mamile menen myqty bilim aluusuna şart tüzüp berüünü üjrönüübüz kerek. Oşol üçün bul kitepti Qyrğyzstandyn bilim berüüsü cana calpy ele elibizdin keleçegi cönündö ojlonğon ar bir caranğa sunuş qylam.
Düjşön Şamatov, Astanadağy Nazarbaev universitetinin professoru, bilim berüünün doqtoru (Ph.D), bilim berüünün otliçnigi
P.S Kitep tuuraluu kenen maalymatty +996550666332 tel (whatsapp) arqyluu ala alasyzdar. “Fin keremeti 2.0” kitep düköndördö satyla baştady.
Maqalanyn tüpnusqasy: Фин керемети 2.0: Фин мектебиндеги ийгиликтүү реформалардан дүйнө эмнени үйрөнө алат?
Comments